Taksonomia Blooma, Krathwohla i Simpsona

Zapytałem Wujka G o szkolenie sprzedażowe. Trafiłem na ofertę szkoleniową, w której trener informuje mnie o celach w taki sposób: „W trakcie wykładów uczestnicy szkolenia zobaczą w jaki sposób stosować technikę sprzedaży X”. Mam nauczyć się techniki X poprzez zobaczenie jej? Forma wykładu? Czy nie lepiej brzmi: „Uczestnicy szkolenia zastosują technikę sprzedaży X”? A może jeszcze lepiej, gdyby taki cel zrealizować metodą blended – pokazać zastosowanie techniki sprzedaży X na materiale wideo, a na późniejszym warsztacie ćwiczyć jej stosowanie? Cel kształcenia został sformułowany nieprawidłowo i metody nauczania są nietrafione. Pomóc może taksonomia Blooma. Nie tylko w szkoleniach. Pomoże też w szkole i na uczelni wyższej.

Co to jest taksonomia Blooma?

Taksonomia Blooma to klasyfikacja celów nauczania, którą stworzył zespół geeków edukacji pod przywództwem Benjamina Blooma.
Taksonomia mimo, że stworzona w 1956 i później rozwijana, do dziś jest bardzo użytecznym narzędziem. Ciekawe, co powiedziałby Pan Bloom widząc zmapowane androidowe, czy iPadowe aplikacje mobilne w sferze kognitywnej… ale po kolei…

Po co mi to narzędzie?

Narzędzie to doskonale nadaje się do definiowania mierzalnych celów nauczania, od szkoły podstawowej po uczelnie wyższe i profesjonalne szkolenia. Cele kształcenia to nie spis tematów i zagadnień, które wchodzą w skład szkolenia lub przedmiotu. Cele kształcenia nie powinny być listą życzeń, powinny być realne, możliwe do osiągnięcia przez uczących się, jednoznacznie określone, przejrzyste, zrozumiałe i mierzalne. Taksonomia Blooma oprócz klasyfikacji celów kształcenia obrazuje także model rozwoju, który jest moim zdaniem jednym z dobrych drogowskazów do budowania efektywnego kształcenia.

Trzy sfery Taksonomii Blooma

Taksonomia Blooma składa się z trzech sfer aktywności edukacyjnych:

Don Clark przyrównuje trzy sfery taksonomii Blooma opracowane w szkolnictwie wyższym, do odpowiednika w branży szkoleń – modelu KSA (Knowledge, Skills, and Attitudes/Abilities) – kompetencji niezbędnych do wykonywania określonej pracy w podziale na wiedzę, postawy i zdolności oraz umiejętności:

Każda ze sfer/kategorii dzieli się na kategorie – poziomy zaawansowania – od najprostszego zachowania uczącego się do najbardziej złożonego. Aktywności związane z rozwojem i uczeniem się na wyższych poziomach są możliwie po zdobyciu odpowiedniej wiedzy i umiejętności na niższych poziomach. Im wyższa kategoria w danej sferze, tym trudniej osiągać cele kształcenia, bo efektywność uczenia się zależy od wyników z niższych poziomów. Idea nauczania Blooma wskazuje na taką konstrukcję procesu nauczania, która obejmuje wszystkie 3 sfery.

Przedstawię te sfery oraz czasowniki, które służą do opisywania celów kształcenia, następnie przejdę do przykładów, kolejnych opracowań sfery kognitywnej i wniosków.

Sfera kognitywna

Sfera kognitywna dzieli się na 6 głównych kategorii:

1. Wiedza – kategoria podstawowa, skupiająca się na umiejętności pamiętania i przywoływania z pamięci pojęć, faktów, terminologii, sposobów postępowania, metod i modeli.
2. Rozumienie – to umiejętność wytłumaczenia i interpretacji znaczenia pojęć, porównywania i wnioskowania na bazie zapamiętanych informacji.
3. Zastosowanie – koncentruje się na użyciu informacji, ich zastosowaniu do rozwiązania znanych problemów, poprzez wybór rozwiązania z zamkniętej listy.
4. Analiza – wymaga umiejętności rozpoznania elementów składowych, a także powiązań i relacji między elementami jakiejś struktury, co prowadzi do wnioskowania i rozwiązywania problemów poprzez podanie własnej odpowiedzi.
5. Synteza – to umiejętność dobrania i zestawienia elementów składowych w nową strukturę, pozwala na tworzenie nowej informacji, nowych odpowiedzi i unikalnych rozwiązań problemów.
6. Ewaluacja – koncentruje się na ocenianiu i wartościowaniu informacji z uwagi na jakieś kryterium, czy cel, a także tworzenie własnych kryteriów oceny i argumentowaniu.

Sfera kognitywna została opracowana przez Benjamina Blooma i jego zespół w 1956 roku. Poniżej lista czasowników w podziale na 6 kategorii, które służą do opisywania celów kształcenia. Wersja oryginalna zawiera mniej czasowników, dodałem kilka czasowników bliskoznacznych (zmieniłem tym samym pierwotną, nieco spleśniałą już konstrukcję). Polskie tłumaczenia w tej i kolejnych sferach są moje, ale pozostawiłem także czasowniki w języku angielskim, które często oddają pojemniejszą semantykę. Przeglądając czasowniki zauważ, że powtarzają się one między sferami i kategoriami. Dobierając cel kształcenia zawsze miej na uwadze kontekst – sferę i kategorię.

W roku 2000 Lorin Anderson, student Blooma, opracował uaktualnienie do wersji taksonomii z 1956 roku, zamieniając nazwy kategorii z rzeczowników na czasowniki (po tłumaczeniu na polski – czynności) i zamieniając kolejność kategorii 5 i 6. Tak powstała tzw. Revised Bloom’s Taxonomy, skorygowana taksonomia Blooma, która prawdopodobnie lepiej oddaje sferę kognitywną. W wersji skorygowanej paluchy maczał między innymi Richard E. Mayer. W sieci spotkać można opracowania dotyczące obu wersji, teraz już będziesz wiedzieć po czym je rozróżnić. W moich dalszych wywodach w sferze kognitywnej opieram się na tej właśnie wersji.

Sfera afektywna dzieli się na 5 kategorii:

1. Otrzymywanie/postrzeganie – wyraża się chęcią pasywnego otrzymania informacji. Jeśli mówimy, to przez pierwsze 10-12 minut i tyle czasu mamy na zaktywizowanie uczącego się, potem mamy zombiaka na sali, który czasem zamienia się w śpiocha lub zajmuje się czymś ciekawszym niż słuchanie nas (nie daj mu się przeistoczyć w zombiaka! walcz trenerze/wykładowco!). Ta kategoria służy do opisania prostych zachowań akceptacji ze strony uczącego się, że dany temat w ogóle istnieje :).
2. Odpowiadanie – aktywne uczestniczenie w procesie uczenia się i reagowanie. Mamy zatem interakcję z uczącym się, odpowiadanie na pytania, dyskusję, czytanie samodzielne, a nawet chęć przeczytania czegoś więcej niż wskazane minimum, aż do samodzielnego zainteresowania tematem, które prowadzi do poszukiwania materiałów i zgłębienia tematu. Kategoria ta służy do opisywania postaw uczących się, którzy przejawiają zainteresowanie, motywację, ciekawość i satysfakcję z uczenia się.
3. Wartościowanie – rozumienie wartości, które uczący się przypisuje przyswajanym informacjom, omawianym zjawiskom, czy zachowaniom. Najniższy poziom to przykładowo chęć zwiększenia umiejętności pracy w grupie, wyższy to przyjęcie odpowiedzialności za efektywne funkcjonowanie całej grupy. Ta kategoria często służy do opisywania postaw przejawiających się np. w docenianiu czyjegoś wysiłku, pozytywnym lub negatywnym nastawieniu/podejściu do czegoś.
4. Organizowanie – porównywanie, zestawianie, rozróżnianie i odnoszenie wartości obiektów lub zjawisk do własnych schematów i tego co uczący się potrafi. To początek budowania systemu wartości i zasad (własnego lub dla kogoś). Przykładem może być rozpoznawanie odpowiedzialności dla polepszenia relacji międzyludzkich (kto z kim i dlaczego ma wypić flaszkę) lub tworzenie planu rozwoju dla pracowników uwzględniającego ich systemy wartości. Tą kategorią można opisywać „filozofię i styl życia”.
5. Charakteryzowanie – zespolenie przekonań, idei i postaw, które powodują, że uczący się działa w sposób charakterystyczny – konsekwentnie według jakichś wartości, które wpłynęły na jego zachowanie, które przyswoił w procesie uczenia się. Zachowanie i postawa w konkretnej sytuacji staje się zatem stałe, dające się zaobserwować i przewidywalne, gdyż wynika z danego systemu wartości. Kategorią tą opisuje się postawy wynikające z wzorców osobistych, społecznych, czy emocjonalnych.

Sfera afektywna

Sfera afektywna została opracowana w 1964 roku przez 3 psychologów: Davida R. Krathwohla, Benjamina Blooma i Bertrama B. Masia. Do opisywania celów kształcenia w domenie afektywnej, z podziałem na jej kategorie, możesz użyć poniższych czasowników.

Sfera psychomotoryczna

Sfera psychomotoryczna dzieli się na 7 kategorii:

1. Percepcja (postrzeganie) – zdolność wykorzystania bodźców sensorycznych do prowadzenia aktywności ruchowej. Uczący się wykrywa za pomocą zmysłów (np. wzroku, słuchu) co nastąpi i reaguje na to ruchem – na przykład Robert Lewandowski, który wie gdzie dostanie asystę i biegnie w to miejsce.
2. Stan gotowości do działania – nastawienie (mindset) – stan umysłowy, fizyczny i emocjonalny, które określają z góry reakcje uczącego się na różne sytuacje. Uczący się jest na przykład zmotywowany do nauki, jest gotowy do skoku, rozpoznaje swoje i czyjeś atuty i ograniczenia.
3. Reagowanie kierowane – wczesne etapy uczenia się złożonych umiejętności, które obejmują naśladownictwo, próby i błędy. Efektywność uzyskuje się poprzez praktykę. Taki shadowing on the job – uczący się naśladuje mistrza.
4. Mechanizm – to pośredni etap uczenia się złożonych umiejętności. Wyuczone reakcje stają się przyzwyczajeniem, a ruchy są wykonywane sprawnie, z pewnością siebie, czyli już nie zostawiająca samochód na dwóch miejscach parkingowych blondyna, ale jeszcze nie Robert Kubica.
5. Kompleksowe lub jawne reagowanie – umiejętne wykonywanie czynności wymagających skomplikowanych wzorów ruchu. Sprawność przejawia się w szybkim, dokładnym i wysoce skoordynowanym odtwarzaniu, wymagającym minimum energii. Ta kategoria obejmuje wykonywanie ruchów bez wahania, automatycznie. Przykładowo Agnieszka Radwańska, która okrzykiem wyraża satysfakcję z kończącego bekhendu, natychmiast po uderzeniu piłki, przeczuwając, że to uderzenie jest tak dobre, że w rezultacie Williams nie ma szans na kontrę.
6. Adaptacja (przystosowanie) – umiejętności są dobrze rozwinięte i uczący się może modyfikować wzorce ruchu, dopasowując je do specjalnych wymagań. Blondyna tym razem zaparkowała perfekcyjnie w tak ciasnym miejscu, że zbierając szczękę z podłogi pobiegłeś z linijką sprawdzać, czy to w ogóle wykonalne. A pamiętasz tę scenę z Matrixa, w której Neo walczy z Morpheusem w symulatorze i padają słowa „Good. Adaptation…improvisation.”? To jest właśnie ten poziom.
7. Oryginalność (powstawanie) – tworzenie nowych wzorców ruchowych w celu dopasowania ich do danej sytuacji lub konkretnego problemu. Efekty kształcenia podkreślają kreatywność opartą na wysoko rozwiniętych umiejętnościach, czyli Michael Jordan w powietrzu, mistrzowskie micro Stephano w Starcrafcie 2 i Reckfula w WoWie lub wirtuozeria tańca Michaela Jacksona, a Neo lata i spuszcza manto komu chce.

Sferę psychomotoryczną opisał w 1972 Simpson, ale są też taksonomie alternatywne – Dave-a i Harrowa. Do opisywania celów kształcenia w domenie psychomotorycznej, możesz użyć poniższych czasowników.

Przykłady celów kształcenia definiowanych z użyciem Taksonomii Blooma

Poznaliśmy podstawy, czas na kilka przykładów. W celu poprawnego definiowania celów kształcenia potrzeba rzeczownika (kto?) i czasownika (co robi?), które poprzedzone są zdaniem wprowadzającym i mogą kończyć się wskazaniem sposobu realizacji danej aktywności (robiąc co?).

Przykład 1: definiowanie celów w sferze kognitywnej

Poniższa tabela ilustruje konstrukcje przykładowych celów kształcenia w sferze kognitywnej:

Gdy cel został już poprawnie zdefiniowany, to w zależności od tego gdzie zostanie wykorzystany, możesz popracować dalej nad jego formą. Stylistycznie zdanie „Key Account Manager stosuje techniki sprzedaży w finalizacji procesu sprzedaży wykorzystując techniki trybu warunkowego.” nie brzmi zbyt szczęśliwie prawda? Cel zdefiniowany taksonomią Blooma ma pomóc projektantowi i bywa, że nie jest komunikatywny dla uczącego się. Taki cel możesz przekuć na język korzyści lub bazując na nim sformułować pytanie, które przedstawisz uczącemu się. Na przykład „Zastosujesz efektywną technikę warunkową w celu zamknięcia sprzedaży.” lub „Chcesz zwiększyć swoje wyniki sprzedażowe? Zastosuj efektywną technikę warunkową zamykając proces sprzedaży”. Alternatywy dla definiowania celów kształcenia lub łączenia taksonomii Blooma z innymi modelami podałem na końcu wpisu.

Wrócę jeszcze na chwilę do formy. Dlaczego określenie celu czasownikiem w stronie czynnej jest istotne? Nieprawidłowo sformułowany cel kształcenia, na przykład „uczący się będzie wiedział/rozumiał/umiał/potrafił” – jest niemierzalny. Unikaj tej formy. Trudniej uchwycić sposób sprawdzenia, czy rzeczywiście uczący się wie, no i co to dokładnie znaczy, że wie? Świadomie dobierając cel kształcenia planujesz na jakim poziomie odbędą się aktywności związane z uczeniem się i nauczaniem oraz określasz konkretny mechanizm pracy z danym celem kształcenia. To pozwala na precyzyjne planowanie rozwoju.

Przykład 2: definiowanie celów w sferze afektywnej

W wyniku procesu kształcenia uczący się:

Przykład 3: definiowanie celów w sferze psychomotorycznej

W wyniku procesu kształcenia uczący się:

Wróćmy do sfery kognitywnej, która została najszerzej rozwinięta w literaturze (i nie tylko). Z zastosowania Taksonomii Blooma wynika dobór strategii i metod nauczania / uczenia się, formy aktywności oraz sposoby pomiaru osiągania celów kształcenia.

Tworzenie pytań i zadań

Zadania mające na celu stymulowanie i monitorowanie rozwoju uczących się lub/i sprawdzenie osiągnięcia celu kształcenia mogą przyjąć formę pytań lub bardziej rozbudowanych poleceń wykorzystujących wymienione wcześniej czasowniki. Oto kilka przykładów pytań podzielonych na kategorie sfery kognitywnej:

Poprawnie zdefiniowany cel ułatwia między innymi dobór metody nauczania oraz sprawdzania wiedzy i umiejętności intelektualnych.

Przykład 4: definiowanie celów w sferze kognitywnej ze wskazaniem pytania sprawdzającego i metody nauczania

Weźmy na warsztat przykład z podstaw zarządzania dotyczący stylów kierowania.

Kategorie poszczególnych sfer taksonomii Blooma wskazują także metody nauczania od pasywnych (niższe kategorie) do aktywnych (wyższe kategorie), które wymagają większego zaangażowania i motywacji ze strony uczących się oraz większych wysiłków ze strony prowadzącego/trenera.

Zauważ jak ważna dla projektowania efektywnego kształcenia jest świadomość wyboru poziomu, na którym odbywa się owo kształcenie i rozwój. Warto wiedzieć jakie kategorie w danej sferze są następne i co powinno być spełnione, aby móc przeskoczyć na kolejny poziom. Na przykład zauważ, że nie da się rozwijać umiejętności intelektualnych bez wiedzy znajdującej się w Twojej pamięci (z tym akurat nie zgadza się A. Churches). Twoi uczący się nie będą potrafili analizować problemów, czy tworzyć nowej wiedzy jeśli wcześniej nie będą pamiętali i rozumieli podstaw. To tak jak z komputerem, który ma pusty dysk twardy, nie ma danych – nie ma wyników analizy, ani interpretacji. Błędem jest zatem rzucanie uczących się na głęboką wodę i stosowanie strategii nauczania sprawdzających się na wyższych poziomach umiejętności intelektualnych bez uprzedniego wyposażenia uczących się w wiedzę. Wiedzę mogą zdobyć sami, z wykorzystaniem technologii lub tradycyjnie, ważne, aby ta wiedza w głowie była.

Model dwu- i trójwymiarowy

Rex Heer z Iowa State University Center for Excellence in Learning and Teaching w marcu 2009 roku (aktualizacja w styczniu 2012) dołożył do sfery kognitywnej drugi i trzeci wymiar tworząc model Taksonomii Blooma, który pozwala na jeszcze bardziej precyzyjne zdefiniowanie celu kształcenia. Dodanie drugiego wymiaru polega na dołożeniu czterech kategorii wiedzy uporządkowanych od konkretnej (opartej na faktach) do abstrakcyjnej (metakognitywnej).

W modelu Rexa Heera każdy z kolorowych słupków pokazuje przykład celu kształcenia odpowiadającego kombinacji kategorii ze sfery poznawczej oraz wymiaru wiedzy. Trzeci wymiar, czyli wysokość słupków, ilustruje trudność w osiąganiu danego celu kształcenia. Niektóre z przykładowych celów są bardziej ogólne, inne bardziej konkretne – dotyczą określonych dziedzin. Poniżej zamieszczam model Heera przetłumaczony na język polski.

Model ten jest użyteczny, aby precyzyjnie zapisać cele kształcenia w zależności od tego, co chcesz osiągnąć. Jeśli Twoim celem jest przekazanie podstawowej wiedzy – użyj kategorii z niższych poziomów i niższego wymiaru kategorii wiedzy. Jeśli natomiast Twoim celem jest zastosowanie w praktyce tego, czego uczący się dowiedzieli się w procesie kształcenia lub rozwój umiejętności tworzenia wiedzy – użyj wyższych kategorii oraz wyższych wymiarów kategorii wiedzy. Popatrz na przecięcie kategorii 5 i 6 taksonomii Blooma z wymiarem metakognitywnym. Na szczycie znajduje się między innymi refleksja na temat własnych postępów w nauce i rozwoju oraz tworzenie swojego portfolio (dokumentowanie własnych postępów na ścieżce rozwoju). Obie aktywności są bardzo skuteczne w rozwoju umiejętności intelektualnych.

Cyfrowa taksonomia Blooma – dostosowanie modelu do świata Internetu

W 2007 roku Andrew Churches opracował Cyfrową taksonomię Blooma, mając na celu połączenie sfery kognitywnej z umiejętnościami cyfrowymi 21 wieku (21st-century digital skills). Powstały również standardy NETS, które określają zastosowania narzędzi ICT w celu konstruowania wiedzy i umiejętności intelektualnych. Churches lekko zreorganizował czasowniki (czasem przesuwając jeden lub dwa między kategoriami) i przyporządkował różne sposoby wykorzystania narzędzi oraz technologii Web 2.0 do poszczególnych kategorii sfery kognitywnej. Churches dodał także wymiar związany z rodzajem współpracy online pomiędzy uczestnikami procesu kształcenia. Poniżej zamieszczam przetłumaczony na język polski i lekko zmieniony przeze mnie (wywaliłem „blog journaling” i „refactoring” oraz przesunąłem „hacking” na wyższy poziom) model Churchesa (a link do oryginału znajdziesz w źródłach na dole wpisu):

Taksonomia Blooma – sfera kognitywna i ICT (TIK)

Przyjąłem popularną formę koła do przedstawienia 6 kategorii sfery kognitywnej, przypisanych im czasowników, strategii i metod nauczania oraz form aktywności uczących się i przyporządkowałem im przykładowe aplikacje desktopowe, internetowe i kilka mobilnych. Próbę ogarnięcia wpływu wykorzystania tych technologii na rozwój umiejętności intelektualnych uważam za udaną i zachęcam do wykorzystania (kliknij, aby powiększyć):

Kilka założeń (przeczytaj proszę, aby zrozumieć jak to działa):

1. Narzędzia przedstawione zostały na tej części koła, do której moim zdaniem najwcześniej można je zastosować lub najlepiej pasują. Oznacza to, że na przykład YouTube możesz wykorzystać do rozwoju „Pamiętania” – jako prowadzący/trener w celu przekazania informacji. Możesz też wykorzystać YouTube w wyższych kategoriach – na przykład w kategorii „Zastosowania” – uczący się nagrywa slidecast demonstrując użycie jakiejś procedury do rozwiązania znanego problemu. Jeszcze wyżej – w 6 kategorii „Tworzenia” – na przykład uczący się tworzy i prowadzi vloga na jakiś temat. Podobnie narzędzia do prezentacji, takie jak Prezi – prowadzący wykorzystuje do przekazywania informacji w kategorii „Pamiętanie”, ale już za chwilę w kategorii „Rozumienie” uczący się może scharakteryzować, jak rozumie jakieś zagadnienie, następnie w „Zastosowaniu” pokazać wykorzystanie jakiejś procedury, itd, aż do kategorii „Tworzenie”, w której narzędzie zostaje wykorzystane do zaprezentowania nowego rozwiązania problemu.
2. Kolejne kategorie kształtujące umiejętności intelektualne od niższych do wyższych mogą wykorzystywać wszystkie narzędzia/technologie z kategorii poprzednich. Na przykład do grupowej analizy, czy oceny problemu, możesz jako uczący się użyć zarówno arkusza na Google Docs w połączeniu ze Skype, jak i Cacoo w połączeniu z Google+ Hangouts.
3. Strategie i metody nauczania również należy postrzegać w podobny sposób – na przykład PBL (Project-based learning; metodę projektu) możesz wykorzystać już na etapie „Zastosowania”, ale także na wszystkich kategoriach powyżej 3.
4. Formy aktywności to wynik pracy uczącego się – te także możesz łączyć na wyższych kategoriach uwzględniając formy aktywności z kategorii niższych – na przykład dokument + prezentacja z diagramem i nagraniem zamieszczonym na YouTube może być wynikiem przyjętej przez Ciebie strategii, następnie metody nauczania i w ostateczności wybranej aktywności w kategorii „Oceniania”, czy „Tworzenia”.
5. Kolejne kategorie oznaczają także przejście od metod pasywnych, kształcących niższe umiejętności intelektualne do metod aktywnych, które rozwijają wyższe umiejętności intelektualne. Podobne założenie (od poziomu 3) dotyczy narzędzi do współpracy grupowej – im wyższa kategoria, tym bardziej zaawansowane narzędzia.

Nie zapomnij, że w sferze kognitywnej chodzi przede wszystkim o rozwój umiejętności intelektualnych. Mając to na uwadze możesz wykorzystywać technologie związane z różnymi dziedzinami, rozwijające dodatkowe kompetencje.

Taksonomia Blooma i umiejętności krytycznego myślenia

Wśród umiejętności intelektualnych (wg. standardów NETS) można między innymi wymienić rozwiązywanie problemów, krytyczne myślenie i kreatywność. Rozpatrując rozwój umiejętności krytycznego myślenia w modelu Blooma można wskazać 3 wyższe kategorie taksonomii, czyli analizowanie, ocenianie i tworzenie. Model Blooma bywa utożsamiany z rozwojem umiejętności krytycznego myślenia. Owszem zawiera wiele elementów pasujących do ich rozwoju, ale krytyczne myślenie jako umiejętność powinna być znacznie szerzej rozumiana – dobrze opisuje ją model Lindy Elder i Richarda Paula z Fundacji Krytycznego Myślenia. Jest to jednak temat na osobny wpis. Link do modelu znajdziesz na końcu, w źródłach.

Taksonomia Blooma i Krajowe Ramy Kwalifikacji

Od 2011 roku obowiązują w Polsce Krajowe Ramy Kwalifikacji (KRK). Według Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) jest to to opis relacji między kwalifikacjami, zawierający ich hierarchię i integrujący różne krajowe podsystemy kwalifikacji. Na każdym poziomie kwalifikacji określono wymagania dotyczace osiąganych efektów kształcenia. KRK mają za zadanie między innymi upraktycznić edukację w Polsce i odpowiadać na potrzeby rynku pracy. W KRK kwalifikacje opisywane efektami kształcenia podzielono na:

1. Wiedzę, którą zdefiniowano jako zbiór uzasadnionych sądów (opisów faktów, teorii oraz zasad postępowania) będących wynikiem poznawczej działalności człowieka. Do opisywania efektów kształcenia z obszaru wiedzy można zastosować dwie pierwsze kategorie sfery kognitywnej Taksonomii Blooma.
2. Umiejętności, które określono jako zdolność do zastosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. Umiejętności określa się jako umysłowe (myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów). Do opisywania efektów kształcenia z obszaru umiejętności można zastosować cztery ostatnie kategorie sfery kognitywnej Taksonomii Blooma (umiejętności intelektualne) oraz sferę psychomotoryczną Simpsona.
3. Kompetencje społeczne, które zdefiniowano jako udowodnioną (w pracy, nauce oraz w rozwoju osobistym) zdolność stosowania posiadanej wiedzy i umiejętności z uwzględnieniem zinternalizowanego (uwewnętrznionego) systemu wartości. Kompetencje te określa się bazując na kategoriach odpowiedzialności i autonomii. Do opisywania efektów kształcenia z obszaru kompetencji społecznych można zastosować sferę afektywną Krathwohla.

W polskich opracowaniach brakuje mi mostu do osiągnięć dydaktyków amerykańskich. Uważam też, że zbyt słabo podkreślono sposób poprawnego, mierzalnego definiowania efektów kształcenia. Nie doszukałem się także zaleceń związanych z wykorzystaniem technologii.

Alternatywne formy opisywania celów kształcenia

Formułując cele szkolenia możesz pozostawić je w brzmieniu, które nadaje taksonomia Blooma. Czy sformułowany w ten sposób cel jest jednak najlepszym możliwym sposobem zaprezentowania go uczącemu się? Nie zawsze. Czasem możesz przeformułować zdanie, nie opuszczając wybranej kategorii w danej sferze taksonomii, ale nadać celom brzmienie, które ?kupi? odbiorca szkolenia. Już samo przeczytanie celu spowoduje, że odbiorca będzie chciał się tego nauczyć i wzrośnie jego motywacja do działania w dalszej części szkolenia. Możesz przyjąć formę pytania, czy też dostosować lub łączyć brzmienie celu osadzonego w taksonomii Blooma do innych modeli (pochodzących z HRu, zarządzania projektami, zarządzania):

1. metody ABCD (Audience, Behavior, Conditions, Degree),
2. macierzy RAM/RACI (Responsibility Assignment Matrix / Resposible, Accountable, Consulted, Informed),
3. modelu SMART (Specific, Measurable, Attainable, Relevant, Time-bound) lub modelu SMARTER (+ Evaluate, Reevaluate),
4. formuły ?Hierarchii celów? zaprezentowanej przez Marka Vogt-Goliasza: Szkolenia ?o czymś? a szkolenia ?po coś?

Krytyka Taksonomii Blooma

Taksonomie Blooma, Krathwohla i Simpsona są już dość stare. Szczególnie Blooma z 1956 do której strzelali Donald Clark, Brenda Sugrue tutaj i tutaj oraz Harold Jarche. Po zapoznaniu się z krytyką uważam, że są to nadal narzędzia bardzo użyteczne, ale których nie należy traktować jako całościowy i jedyny model nauczania poruszając się w procesie uczenia się/rozwoju wyłącznie w narzuconej kategoriami kolejności. Dobór czasowników do celów kształcenia również bywa intuicyjny, ważne, aby sprawdzić w jakiej kategorii się znajdujemy i jeśli to możliwe, wybierać te najwyższe. Nie do końca zgadzam się z tezami, że teorie Blooma są złe, bo są przestarzałe. Obserwując kolejne opracowania tego modelu na przestrzeni lat można zauważyć, że modele taksonomiczne ewoluują i rozwijają się (szczególnie sfery kognitywnej), przystosowując się do dzisiejszych cyfrowych czasów.

Podsumowanie

Po co to wszystko? Po to, aby świadomie, lepiej, w zorganizowany sposób projektować kształcenie i rozwój. Dobrze określony cel kształcenia prowadzi do metody nauczania. Metody nauczania, czy szerzej – strategie nauczania, np. elearning, samokształcenie, szkolenie w trakcie pracy (on-the-job training), uczenie się nieformalne, czy blended learning – wiążą się z konkretnymi formami aktywności uczących się. To po nich widać, czy uczący się postępują w rozwoju, dzięki nim można mierzyć założone wcześniej cele kształcenia.

W szkolnictwie

I w szkole i na uczelni – profesjonalne narzędzie do definiowania mierzalnych celów/efektów kształcenia, które możesz połączyć wraz ze swoim modelem przedstawiania celów. Obejrzyj proszę jak Sal Khan opowiada o roli technologii w edukacji i tym jak wykorzystać blended learning. Popatrz na oś „od podstaw do kreatywności”.

Taksonomia Blooma doskonale wpisuje się w ten model nauczania. Technologia może pomóc w obszarze wiedzy, na początku tej osi, po to, by lepiej wykorzystać czas w szkole i na uczelni – pracować na 3+ poziomie sfery kognitywnej, realizować projekty, wzmacniać kreatywność, krytyczne myślenie, analityczne myślenie, rozwiązywać problemy i tworzyć, czyli rozwijać wyższe umiejętności intelektualne.

W szkoleniach

Zastosowanie – profesjonalne narzędzie do definiowania mierzalnych celów szkoleniowych, które możesz połączyć z odpowiednią metodyką projektowania (np. action mapping). Ważne, aby zadbać o odpowiednią formę przedstawiania celów, np. językiem korzyści, motywując, czy przedstawiając cele w formie pytań. KSA i taksonomie możesz wykorzystać do opisywania profili kompetencyjnych pracowników i określania potrzeb szkoleniowych, wynikających z różnic pomiędzy profilem pracownika, a opisem stanowiska pracy. Patrząc jeszcze szerzej, możesz także wykorzystać tę samą materię w modelowaniu procesów HR, na przykład przy rekrutacji/selekcji w opisie ogłoszenia o pracę lub później przy ewaluacji pracownika. Na drodze do wykorzystania poprawnie zdefiniowanego celu kształcenia w opisach, czy ofertach stoi właśnie przeformułowanie go na język zrozumiały i komunikatywny dla Twojego odbiorcy. Zauważ także, że wykorzystując model blended learning i technologię w obszarze wiedzy, możesz efektywniej pracować z grupami w trakcie szkolenia na poziomach wyższych umiejętności intelektualnych, choćby w kategorii zastosowania.

Źródła:

1. 1. Anderson L.W., Krathwohl D. (2001). A Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: a Revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives.
   2. Krathwohl D.R., Bloom B.S., Masia B.B. (1964). Taxonomy of educational objectives: Handbook II: Affective domain.
   3. Simpson E. J. (1972). The Classification of Educational Objectives in the Psychomotor Domain.
   4. Zasoby Dona Clarka: SKA, KSA, Bloom, strategie.
   5. Zasoby Uniwersytetu Connecticut: taksonomie, kognitywna, afektywna, psychomotoryczna.
   6. CESA7 Cooperative Educational Service Agency 7: Question and Task Design Wheel.
   7. USDA Service Center Agencies (SCA) Suggested Instructional Strategies for Use with Each Level of Bloom?s Taxonomy.
   8. Rex Heer model of Taxonomy for learning, teaching, and assessing: a revision of Bloom?s Taxonomy of Educational Objectives, Iowa State University Center for Excellence in Learning and Teaching: PDF, interaktywny flash, tekst.
   9. Munzenmaier C., Rubin N. (2013). Bloom’s Taxonomy: What?s Old Is New Again, eLearning Guild Research.
   10. Andrew Churches i jego Wiki: Bloom’s Digital Taxonomy @ Educational Origami.
   11. Kraiger K., Ford J., Salas E. (1993). Application of cognitive, skill-based, and affective theories of learning outcomes to new methods of training evaluation.
   12. Wilson J. What is Bloom?s Taxonomy and Why Should it Be Used in Workplace Training?.
   13. ISTE (International Society for Technology in Education) i standardy NETS (The National Educational Technology Standards).
   14. Zasoby Fundacji krytycznego myślenia (Foundation for Critical Thinking), Online Model for learning the Elements and Standards of Critical Thinking – model Lindy Elder i Richarda Paula.
   15. Zasoby IBE, słownik kluczowych pojęć związanych z Krajowym Systemem Kwalifikacji.
   16. Zasoby ekspertów bolońskich: prezentacje i dokumenty.
   17. Kraśniewski A., (2011). Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego?.
   18. Projekt Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego ?Krajowe ramy kwalifikacji w szkolnictwie wyższym jako narzędzie poprawy jakości kształcenia? –Autonomia programowa uczelni. Ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego.